Is een vitamine D gebrek de echte pandemie?

Het lijkt er steeds meer op dat de coronapandemie wordt veroorzaakt door een andere, minder bekende pandemie: die van een wijdverbreid tekort aan vitamine D. Wetenschappers hebben berekend dat als iedereen optimale bloedwaarden van vitamine D zou bereiken, er in theorie niemand meer aan corona zou bezwijken. In de wintermaanden kampt echter de meerderheid met een vitamine D-tekort.

Waarom verloopt Covid-19 vaker mild bij daklozen dan bij de gemiddelde goed verzorgde villabewoner? En hoe komt het dat in landen met veel zon de sterfte door corona vaak lager is dan in landen die verder van de evenaar af liggen [bron, bron, bron]? Meer dan tweehonderd wetenschappers en artsen zoeken het antwoord bij vitamine D [bron]: de ‘zonneschijn vitamine’ die onder invloed van UVB-straling wordt aangemaakt in onze huid. Omdat wij moderne kantoorslaven en huismussen onze dagen voornamelijk binnen doorbrengen, maken we veel minder D aan dan de gemiddelde verwarde man die bij gebrek aan een woning de hele dag in de buitenlucht zwerft. Dat mensen die in zonnige landen wonen gemiddeld meer vitamine D in hun bloed hebben -mits zij niet hele dagen in gekoelde gebouwen doorbrengen of zich van top tot teen met textiel bedekken – dan kleumende noordelingen is ook geen hogere wiskunde. In landen die spotten met deze logica, zoals Noorwegen en Finland, krijgt de bevolking meer D binnen via voeding, zoals vette vis.

Risicogroepen voor Covid-19 hebben een lage vitamine D-spiegel

Al snel na de uitbraak van de pandemie verschenen publicaties van wetenschappers die wezen op een verband tussen lage bloedspiegels vitamine D en een ernstiger beloop van Covid-19. Het viel hen op dat mensen die tot de risicogroepen voor ernstige Covid-19 behoren, zoals diabeten, mensen met overgewicht, mensen met een hoge bloeddruk, mensen met een donkere huid, hartpatiënten, 65-plussers en bewoners van verpleeghuizen, gemiddeld een (te) lage vitamine D spiegel hebben [bron, bron, bron]. Inmiddels is het een onomstreden feit dat mensen die met Covid-19 in het ziekenhuis belandden, vaak een lage vitamine D-status hebben [bron].

Vitamine D is een essentiële voedingsstof. Dat wil zeggen dat we ziek worden en dood kunnen gaan als we er niet voldoende van binnenkrijgen. Andere voorbeelden van essentiële micronutriënten zijn vitamine B1, B3 en C. Krijg je te weinig essentiële voedingstoffen binnen, dan ontwikkel je een bijbehorende gebreksziekte. Een tekort aan B1 leidt tot beriberi, van een tekort aan B3 krijg je pellagra en te weinig vitamine C mondt uit in scheurbuik. Een tekort aan vitamine D is vooral berucht vanwege het zwak en zacht worden van de botten (rachitis, osteomalacie) [bron].

Vitamine D is onmisbaar voor ons immuunsysteem

Een voedingstof wordt ‘essentieel’ genoemd als je lichaam hem niet zelf kan maken en je ervoor bent aangewezen op voeding. In die zin is vitamine D een vreemde eend de bijt van de essentiële micronutriënten, omdat je lichaam deze vitamine wel zelf kan aanmaken: onder invloed van UVB-straling kan het in de huid worden gevormd uit cholesterol. De vitamine D3 (cholecalciferol) die zo ontstaat, doet zelf niks voor je gezondheid. Met een chemische hinkstapsprong via onder meer de lever en nieren wordt D3 omgetoverd tot een belangrijk hormoon: calcitriol. Calcitriol reguleert de kalkhuishouding, vandaar de effecten van een D-gebrek op de botten. In de afgelopen decennia is duidelijk geworden dat dit hormoon daarnaast de expressie van tenminste 2500 genen beïnvloedt [bron] en onmisbaar is voor zowel de aangeboren als de verworven afweer [bron].

Laten we calcitriol verder voor het gemak vitamine D3 noemen. Dat deze vitamine c.q. dit hormoon cruciaal is voor ons immuunsysteem, blijkt uit het feit dat speciale receptoren (een soort antennes) voor D3 zich in vrijwel alle cellen bevinden die betrokken zijn bij een afweerreactie: T-cellen, B-cellen, natural killer (NK) cellen, dendritische cellen en meer. Zo katalyseert de vitamine de vorming een belangrijke klasse lymfocyten, de macrofagen [bron].

Dat vitamine D op een fundamenteel niveau de afweer gunstig beïnvloedt, blijkt ook uit het feit dat het innemen van deze vitamine samengaat met een daling van C-reactief proteïne (CRP), het stofje dat verraadt dat er een stille ontsteking in je lichaam smeult en je afweer ontregeld is [bron].

Cijfers laten verder zien dat je met voldoende vitamine D in je bloed de kans op borstkanker, darmkanker en eierstokkanker met 40 tot 50 procent reduceert [bron, bron, bron].

Vitamine D remt een overreactie van het immuunsysteem bij Covid-19

Een ‘immunomodulator’ is een stof die de afweer in balans houdt. D3 is zo’n stof [bron]. Dat betekent dat de vitamine een zwakke afweer stimuleert, maar een overactieve in toom houdt. Een te fanatieke afweer vergroot de kansen op auto-immuunziekten als reuma, coeliakie en multiple sclerosis [bron]. Mensen met een hoge vitamine-D-status kampen minder vaak met dit soort auto-immuunziekten en men vermoedt dat vitamine D kan helpen die te voorkomen [bron].

Vitamine D vermindert ook de vorming van Th1-cellen en daarmee de vorming van een klasse ontstekingsbevorderende signaalmoleculen: de cytokinen [bron, bron]. In het SARS-CoV-2 tijdperk is ‘cytokinestorm’ een huis-, tuin- en keukenbegrip geworden. Bij dit fenomeen slaat het immuunsysteem op hol en wordt er een overmaat aan cytokinen gevormd, met als gevolg dat organen en weefsels beschadigd raken. Dit is de belangrijkste doodsoorzaak door corona op de intensive care. Vitamine D3 dempt de ernst van een ‘cytokinenstorm’ [bron, bron].

Het innemen van vitamine D verkleint de kans op luchtweginfecties

Covid-19 kan ontaarden in een gevaarlijke longontsteking. Vitamine D3 zorgt voor de aanmaak van de antimicrobiële peptide cathelicidine in de epitheelcellen van de longen, waar het binnendringende luchtwegvirussen dwarsboomt [bron, bron, bron]. De beschermende rol van D bij luchtweginfecties was al bekend jaren voor de pandemie uitbrak. In 2017 concludeerden wetenschappers op grond van 25 goed uitgevoerde onderzoeken onder in totaal ruim 11.000 deelnemers dat je de kans op een acute luchtweginfectie – zoals een longontsteking – kunt verkleinen door regelmatig vitamine D in te nemen [bron].

Het coronavirus dringt onze cellen binnen via de ACE-2 receptor, een receptor die een sleutelrol in het functioneren van het hart-vaatstelsel speelt. Via een complexe kettingreactie kan het virus via de ACE-2 receptoren schade aan het hart, de vaten, de nieren en de longen veroorzaken. Vitamine D heeft echter rechtstreeks invloed op de ACE-2 receptoren waarmee gevaarlijke effecten van het coronavirus worden tegengegaan [bron, bron]. Bij coronapatiënten die op het randje van de dood zweven, vermindert vitamine D dan ook afwijkingen in de bloedstolling [bron].

Er zijn veel indirecte aanwijzingen voor de beschermende rol van vitamine D bij virusziektes. Voor deze blog put ik onder meer dankbaar uit een zeer leesbare review van de Amerikaanse wetenschapster Linda Benskin. In haar artikel wijst zij op een opmerkelijk feit: De enige periode waarin geen nieuwe nieuwe stammen van een pandemische influenzavirus verschenen – tussen 1920 en 1957 – valt samen met de periode waarin voedingsverrijking met vitamine D het meeste voorkwam. Ook wijst ze erop dat de Covid-19 pandemie in Wuhan gedurende een uitzonderlijk donkere periode uitbrak: het was die januari 2019 in Wuhan 42 procent donkerder dan de gemiddelde januari in de dertien jaar daarvoor. Verder voert ze onderzoeken op die aangeven dat een hoge inname van vitamine D andere virusziektes tegengaat en de ernst van de virusziekte Dengue (ook berucht vanwege de ‘cytokinenstorm) vermindert.

De huidige aanbevelingen voor vitamine D schieten ernstig tekort

Met deze informatie in het achterhoofd, kun je uittekenen dat het in deze duistere tijden belangrijk is om optimale hoeveelheden D in je systeem te hebben. Maar wat is optimaal?

Het Voedingscentrum adviseert een inname van 800 internationale eenheden vitamine D per dag voor volwassenen, een hoeveelheid die gericht is op het handhaven van een bloedwaarde van 20 ng/ml. Dit heeft een historische achtergrond. Rond het begin van de twintigste eeuw kampten veel Engelse kinderen die hun dagen in fabriekshallen doorbrachten met afwijkingen aan het skelet. Rachitis ofwel de ‘Engelse ziekte’ zorgde voor zwakke botten en kromme benen bij kinderen – ook in ons land. De remedie bleek zonlicht en levertraan te zijn, twee manieren om het vitamine D-gehalte op te voeren. Wetenschappers kwamen erachter dat een bloedwaarde vanaf 20 ng/ml vitamine D tegen rachitis (kinderen) en osteomalacie (volwassenen) beschermt. De meeste mensen hebben nu gemiddeld slechts iets meer dan 20 ng/ml vitamine D in hun bloed, net genoeg om zwakke botten tegen te gaan [bron].

Duitse wetenschappers hebben nu uitgevogeld met welke bloedwaarde je het beste bent beschermd tegen een ernstig beloop van Covid-19, zeg maar de waarde die het verschil maakt tussen een onschuldig griepje en naar adem happend sterven in een ziekenhuisbed [bron]. Dat deden ze door naar studies te kijken waarbij de vitamine D-waarde van coronapatiënten was vastgesteld voor of op de dag dat zij in een ziekenhuis werden opgenomen. Uit de cijfers kwam een duidelijk verband naar voren tussen de kans om te overlijden door corona en de hoogte van vitamine D-bloedwaarden: vanaf 30 nanogram vitamine D per milliliter bloed neemt de sterfte door Covid-19 scherp af.

Als de gehele bevolking een bloedspiegel van ten minste 50 nanogram per milliliter zou hebben, zou er in theorie niemand meer aan corona hoeven te sterven.

Die hoge bloedspiegel van 50 ng/ml (125 nmol/L) correspondeert met de gemiddelde bloedwaarde van stammen die nog als jager-verzamelaars leven – en dat is waarschijnlijk geen toeval [bron]. Omdat jagende en verzamelende mensen hun dagen buiten doorbrengen, wordt er volop vitamine D via zonlicht in hun huid aangemaakt. Een deel daarvan wordt direct gebruikt en een deel opgeslagen in vetcellen. Een theorie luidt dat de prehistorische mens in de zomertijd veel te eten had en daardoor aankwam. De vitamine D die door de zomerzon werd aangemaakt en die niet direct werd gebruikt om het skelet en de afweer te ondersteunen, werd in het aanwassende vet opgeslagen. In de wintermaanden – met een zon die dan te zwak is voor vitamine D-productie – vielen onze verre voorouders af, waardoor vitamine D uit hun vetcellen vrijkwam en het immuunsysteem goed kon blijven functioneren [bron].

Meer dan de helft van de bevolking kampt met een vitamine D-gebrek in de winter

Het probleem is dat we anno nu de meeste tijd binnenshuis doorbrengen, onze huid met textiel bedekken en ons insmeren tegen de zon. Een te laag vitamine D-gehalte is dan ook een zeer wijdverbreid wereldwijd probleem. Naar schatting kampt in de VS 25 procent, in Canada 37 procent en in Europa 40 procent van de bevolking met waarden onder de 20 ng/ml. In India zijn naar schatting 490 miljoen mensen vitamine D-deficiënt [bron]. In 2016 werd een onderzoek gepubliceerd waaruit bleek dat bij 37 procent dan de Europese bevolking een D-tekort voorkomt, een percentage dat in verpleeghuizen en bij niet-Europese immigranten oploopt tot 80 procent [bron]. Uit een peiling in 2015 bleek dat in de wintermaanden zelfs zestig procent van de bevolking van zuidwest Nederland een lagere waarde dan 20 ng/ml heeft, van de bewoners van verpleegtehuizen heeft tot negentig procent een lagere waarde [bron].

Vorig jaar noemden wetenschappers Covid-19 en vitamine D-gebrek ‘twee gerelateerde pandemieën’ [bron].

Met de kennis van nu kun je volgens de Duitse wetenschappers veilig stellen dat 20 ng/ml vitamine D voor de algehele gezondheid een gevaarlijk lage bloedwaarde is. Ze waarschuwen dat de huidige aanbevelingen van 200 tot 800 internationale eenheden (5 tot 10 µg) vitamine D veel te laag zijn. ‘Aangezien toekomstige mutaties van het SARS-CoV-2-virus mogelijk niet vatbaar zijn voor de verworven immuniteit van vaccinatie of van een voorafgaande infectie, moet de gehele bevolking zo spoedig mogelijk haar serum vitamine D-niveau op een veilig niveau brengen,’ schrijven ze.

Combineer vitamine D altijd met vitamine K2

Vitamine K2 e-gids — Alles wat je moet weten over vitamine K2 vind je in deze e-gids.

Zij stellen dat het dagelijks innemen 4000 tot 10.000 i.e. (100 tot 250 µg) vitamine D3 nodig is om een optimale bloedwaarde van 50 ng/ml tot 80 ng/ml te bereiken. Deze aanbeveling is binnen kringen van voedingswetenschappers zo ongeveer hetzelfde als vloeken in de kerk. De ESFA, het Europese wetenschappelijk adviesorgaan, stelt dat 4000 I.E. (100 µg) voor vitamine D de veilige bovengrens is [bron], meer zou riskant zijn. Vitamine D zorgt ervoor dat kalk beter uit de darm opgenomen wordt en daarin schuilt ook het gevaar van overdosering: bij een teveel aan vitamine D kun je aderverkalking in de hand werken. Dit probleem kun je volgens de Duitse wetenschappers echter ondervangen door vitamine D3 te combineren met een vitamine die aderverkalking actief tegengaat: vitamine K2 [bron, bron, bron].

‘Deze kennis is echter nog steeds niet wijdverbreid in de medische gemeenschap, en achterhaalde waarschuwingen over de risico’s van een overdosis vitamine D3 circuleren helaas nog steeds in brede kring,’ schrijven de Duitsers met nauwverholen bitterheid.

Omdat vitamine D de opname van kalk stimuleert, adviseren zij naast D géén kalk te slikken – ze noemen de populaire combinatie van vitamine D en kalk – vaak verkocht in één pil – zelfs ‘onzinnig’.

De Duitsers poneren ook enkele disclaimers. Ze stellen dat onbekend is of het behandelen van ernstig zieke coronapatiënten met hoge doseringen D zinvol is (waarschijnlijk niet), maar dat het erom gaat preventief langdurig een optimale bloedwaarde te behouden. Ook waarschuwen ze dat je met vitamine D geen besmetting met het coronavirus kunt voorkomen, maar alleen de ernst van de de ziekte kunt beperken. Verder stellen ze dat je naast vitamine D op andere micronutriënten moet letten: ‘Selenium, magnesium, zink en de vitamines A en E moeten ook worden gecontroleerd en waar nodig worden aangevuld om de voorwaarden voor een goed functionerend immuunsysteem te optimaliseren.’ Tenslotte zeggen zij voorstander van vaccineren te zijn. Vitamine D versterkt het beschermende effect van de vaccins waarschijnlijk.

‘Daarom bevelen wij op basis van onze gegevens sterk aan vaccinatie te combineren met een routinematige versterking van het immuunsysteem van de gehele bevolking door vitamine D3-suppletie om een bloedspiegel van meer dan 50 ng/mL (125 nmol/L) te garanderen. Vanuit medisch oogpunt zal dit niet alleen vele levens redden maar ook het succes van de vaccinaties vergroten. Vanuit sociaal en politiek oogpunt zal het de noodzaak van verdere contactbeperkingen en uitsluitingen verminderen. Vanuit economisch oogpunt zullen hierdoor wereldwijd miljarden dollars worden bespaard, aangezien vitamine D3 niet duur is en samen met vaccins een goede gelegenheid biedt om de verspreiding van SARS-CoV-2 onder controle te krijgen.’

PRAKTISCHE TIPS

Slik vitamine D3 dagelijks.

Neem D3 voor optimale opname in bij de meest vetrijke maaltijd van de dag.

Vitamine D3 altijd combineren met vitamine K2.

Magnesium is nodig voor de verwerking van D in het lichaam [bron], dus slik dat ook eventueel bij.

Vitamine D is verkrijgbaar in twee vormen: D2 (ergocalciferol) is van plantaardige oorsprong, vitamine D3 (cholecalciferol) is van dierlijke oorsprong. Supplementen met D3 lijken effectiever te zijn [bron].

Kies voor oliehoudende capsules, de vitamine D wordt dan het beste opgenomen.

Vitamine D3 wordt weergegeven in microgrammen (µg) en in internationale eenheden (i.e.). 25 µg = 1000 i.e.

Het effect van vitamine D-inname op het bloedgehalte ervan verschilt sterk van persoon tot persoon. Daarom is het raadzaam om je vitamine D-bloedwaarde te meten. Dit kan met een thuistest.

Sommige vingerpriktesten geven de uitslag weer in ng/ml, andere in nmol/l. Hier heb je een handige omrekenprogramma: Endmemo.

Heb je een te lage D-waarde, dan adviseren verschillende groepen wetenschappers om een maand lang 10.000 i.e. vitamine D3 per dag te slikken en daarna dagelijks 5000 i.e. in te nemen totdat je een bloedwaarde van 40 tot 60 ng/ml hebt bereikt. Daarna zou 1000 tot 2000 i.e. per dag volstaan [bron, bron]. Slik echter alleen meer dan 4000 i.e. vitamine D in overleg met een arts.

Lichaamsbeweging kan de vitamine D-bloedspiegel verhogen, waarschijnlijk omdat er dan D vrijkomt uit de vetcellen [bron].

‘Vitamine D zit van nature in vette vis, zoals haring, zalm en makreel. Vlees en eieren leveren ook vitamine D, maar minder dan vette vis. In Nederland wordt ook vitamine D toegevoegd aan halvarine, margarine en bak- en braadproducten (maar niet aan olie). In roomboter zit van nature vitamine D, maar veel minder dan wat er wordt toegevoegd aan margarines en halvarines.’ Aldus het Voedingscentrum. Voor de doseringen die de Duitse wetenschappers adviseren, ben je echter aangewezen op supplementen.

In de zomer is suppleren met vitamine D niet nodig als je regelmatig een zonnebad neemt.

Tekst: Pim Christiaans | Life Unlimited

€5,95 – E-gids

Een griep- of coronavirus dat een gezonde tiener een paar dagen van de straat houdt, kan iemand van tachtig de das om doen. Dat komt omdat het afweersysteem net als onze organen ten prooi valt aan veroudering. Een verouderd immuunsysteem rekent ook minder goed af met kankercellen en kan per vergissing verkeerde cellen gaan aanvallen, met autoimmuunziekten zoals reuma en coeliaki tot gevolg. Houd je afweer daarom in topvorm en geef het een steuntje in de rug met natuurlijke afweerboosters. In deze e-gids vind je de nieuwste adviezen om je afweer een lang leven lang in topvorm te houden.