Musiceren vertraagt hersenkrimp

Hersenen nemen af in volume als we ouder worden en dat gaat gepaard met achteruitgang van het denkvermogen en het geheugen. Onderzoek laat zien dat deze achteruitgang wordt geremd bij ouderen die voor het eerst een muziekinstrument leren bespelen.

De structuur van onze hersenen verandert naarmate we ouder worden. Een van de meest opvallende veranderingen is het krimpen van twee hersengebieden: het putamen en het cerebellum. Het putamen is een hersengebiedje met een diameter van 4 à 5 centimeter en is betrokken bij motorische vaardigheden, zoals het coördineren van bewegingen, en speelt een rol in leren en geheugen. Het helpt ook bij het verwerken van beloningen en het aanleren van nieuwe gewoonten. Het putamen krimpt met ongeveer 0,5 tot 1 procent per jaar vanaf middelbare leeftijd, met een versnelling na het zeventigste levensjaar [bron].

Het cerebellum, ook wel ‘de kleine hersenen’ genoemd, heeft het formaat van een mandarijn en zit aan de achterkant van de schedel onder de grote hersenen. Hoewel de kleine hersenen ongeveer 10 procent van het totale hersenvolume innemen, bevatten ze meer dan de helft van alle neuronen in de hersenen. De kleine hersenen zijn essentieel voor coördinatie, balans en fijne motoriek. Ze spelen ook een rol in cognitieve processen zoals aandacht, taal en het reguleren van emoties. Daarnaast helpen ze bij het leren van complexe bewegingen, zoals het bespelen van een muziekinstrument. Het cerebellum krimpt iets langzamer dan de putamen, met een geschatte afname van ongeveer 0,3 tot 0,5 procent per jaar bij gezonde ouderen. Specifieke delen van de cerebellum, zoals delen die betrokken zijn bij motorische controle en werkgeheugen, kunnen echter sneller krimpen [bron].

Het proces van hersenkrimp begint vaak al rond het dertigste levensjaar, maar wordt duidelijker merkbaar na de vijftig. Naarmate de jaren verstrijken, kan dit bijdragen aan geheugenproblemen en een afname van cognitieve vaardigheden. Maar er is hoop. Japans onderzoek laat zien dat het leren bespelen van een muziekinstrument een verrassend effectieve manier is om de hersenen gezond en actief te houden, zelfs op latere leeftijd – waarbij de hersenkrimp van het putamen en het cerebellum wordt geremd.

Van eerdere studies was al bekend dat muzikanten vaak minder last hebben van geheugenverlies en cognitieve achteruitgang dan mensen die geen instrument spelen [bron, bron,bron]. Dit wordt vooral toegeschreven aan de complexe vaardigheden die nodig zijn om muziek te maken, zoals multitasken, ritmegevoel en het onthouden van melodieën. Oudere beroepsmuzikanten hebben overigens ook minder last van ‘breinkrimp’ dan muziekloze leeftijdsgenoten [bron, bron].

Het Japanse onderzoek heeft nu laten zien dat het nooit te laat is om te profiteren van de voordelen van muziek. Zelfs als je op oudere leeftijd begint met het leren bespelen van een instrument, kun je de veroudering van de hersenen aanzienlijk vertragen. In deze studie, uitgevoerd door onderzoekers van Kyoto University, werden 53 gezonde ouderen – gemiddelde leeftijd 73 jaar –  gevolgd over een periode van vier jaar. Alle deelnemers begonnen met een muzikaal trainingsprogramma waarin ze leerden spelen op een melodica, een klein blaasinstrument met toetsen. Na de eerste trainingsperiode van zestien weken scoorden de deelnemers al beter op een verbale geheugentest [bron].

Terwijl een aantal deelnemers na de eerste studieperiode stopte met het oefenen en zich richtte op andere hobby’s, zoals sporten of sociale activiteiten, besloten dertien deelnemers door te gaan met het muziekinstrument. Na vier jaar voerde het onderzoeksteam MRI-scans bij hen uit, waarbij de nadruk vooral lag op het putamen en de kleine hersenen.

De groep die was blijven oefenen met het instrument liet veel minder achteruitgang zien in verbaal werkgeheugen (het vermogen om informatie kort te onthouden en te gebruiken). Daarnaast werd bij deze groep minder hersenkrimp waargenomen in het rechter putamen, een gebied dat belangrijk is voor motorische vaardigheden en geheugen. Ook het cerebellum bleef beter functioneren.

De onderzoekers concluderen dat het regelmatig bespelen van een muziekinstrument niet alleen het geheugen kan verbeteren, maar ook de structuur en functie van de hersenen kan beschermen. Dit effect lijkt te komen door de manier waarop muziektraining de hersenen uitdaagt. Het lezen van noten, het coördineren van de vingers en het blazen op een instrument vereisen allemaal een hoge mate van concentratie en samenwerking tussen verschillende hersengebieden.

De studie bracht nog een belangrijk effect van musiceren aan het licht. Bij oudere mensen die geen muziekinstrument spelen, zie je vaak dat hun hersenen harder moeten werken om dezelfde taken uit te voeren. Dit komt doordat bepaalde hersengebieden, zoals de cortex (de buitenste laag van de hersenen), extra actief worden om te compenseren voor verlies van functie in andere hersendelen, zoals de putamen of cerebellum. Dit wordt ‘overmatige activiteit’ genoemd en is een teken dat de hersenen moeite hebben om de taak efficiënt uit te voeren.

De groep ouderen die bleef oefenen met een muziekinstrument bleek minder afhankelijk van deze overmatige activiteit in de cortex. In plaats daarvan konden hun hersenen beter gebruikmaken van het putamen en cerebellum, die door de muzikale training sterker en gezonder bleven. Dit betekent volgens de onderzoekers dat hun hersenen efficiënter werkten: ze gebruikten precies de juiste hersengebieden voor de taak, zonder dat andere gebieden extra moesten inspringen.

Dit patroon van efficiënter hersengebruik lijkt op hoe jongere hersenen werken. Bij jongere mensen zie je namelijk minder compensatiegedrag in de hersenen, omdat verschillende hersengebieden nog optimaal functioneren. Met andere woorden, de hersenen van de muziekspelende ouderen waren meer gaan functioneren als die van jongeren.

Tekst Pim Christiaans / Life Unlimited

Boeiende blog? Door hem te delen steun je deze site. Je kunt ook HIER een donatie doen.

 

  E-gids met de nieuwste adviezen!

In deze praktische E-gids staan de nieuwste adviezen om je hersenen in topvorm te houden met natuurlijke methoden en middelen. De wetenschappelijke ontwikkelingen gaan snel; zodra er een nieuwe manier is ontdekt om je brein tegen veroudering en ziekte te beschermen, wordt de gids geactualiseerd. Als je een account op deze site hebt, kun je altijd over de laatste versie van BESCHERM JE BREIN beschikken. Zo blijf je honderd procent up to date en loop je geen belangrijke nieuwe adviezen meer mis. Bestel hier.