Yvo Sijpkens: ‘Zeventig procent van alle chronische ziektes is vermijdbaar met een ketoleefstijl”

 Dr. YWJ (Yvo) Sijpkens is internist in Den Haag. Leefstijlgeneeskunde – waaronder het toepassen van Low Carb Healthy Fat (LCHF)-dieet en het ketogeen dieet – heeft zijn bijzondere aandacht. Sijpkens schrijft een ‘ketoleefstijl’ aan zijn patiënten voor en houdt zich daar zelf ook aan. ‘Ik ben op mijn zestigste gezonder dan toen ik veertig was.’

Recente studies suggereren dat oudere hersenen beter functioneren dankzij extra ketonen. Ketonen zijn verbindingen die in de lever worden gevormd als je vet verbrandt. Onder meer de hersenen gebruiken ze naast glucose als brandstof. Belangrijk: ketonen generen ruimschoots meer energie dan glucose. Door te vasten, langdurig te sporten en/of koolhydraten te beperken (zoals bij het ketogeen dieet) kun je het lichaam laten omschakelen van glucose- naar vetverbranding.

De ketonen die dan in de lever worden gevormd, bereiken via de bloedsomloop de hersenen die daar dankbaar gebruik van maken. Ook het innemen van MCT-olie (medium chain triglycerides ofwel middellange keten vetzuren) zorgt voor vorming van ketonen in de lever. Ketonen zijn bovendien ‘kant-en-klaar’ beschikbaar als ketonesters en ketonzouten in supplementen.

Dat een streng ketogeen dieet epileptische aanvallen kan voorkomen, is algemeen geaccepteerd. Nederlandse artsen passen dit dieet toe bij kinderen met moeilijk te behandelen epilepsie. De internist Yvo Sijpkens is er echter van overtuigd dat een mildere vorm van deze therapie veel breder inzetbaar is en schrijft een ‘ketoleefstijl’ voor aan onder meer patiënten met diabetes, overgewicht en hoge bloeddruk.

Ketogene therapie wordt ingezet tegen epilepsie

Ik interviewde Yvo Sijpkens voor het artikel ‘Ketonen brengen ouder brein terug in vorm‘.

Dit is de uitgebreide versie van het interview.

Sijpkens: ‘Je moet allereerst goed onderscheid maken tussen voedingsketose en ketoacidose. Dat laatste kennen we van patiënten met diabetes. Ketoacidose is gevaarlijk. Als je helemaal geen insuline hebt, dan krijg je hele hoge bloedspiegels van het keton betahydroxyboterzuur (BHB). Dan zit je boven de 10, 15 mmol per liter bloed. Dat is echt tien keer hoger dan wat je bereikt met voedingsketose. Dat wordt gedefinieerd door de aanwezigheid van 0,5 (heel licht) tot 4 à 5 mmol BHB-ketonen per liter bloed. Dat is gezond.’

‘Dan moet je ook een duidelijk onderscheid maken tussen ketogene therapie om epilepsie tegen te gaan en de milde voedingsketose die ik mijn patiënten adviseer en die ik ook bij mijzelf in standhoud. Ik meet mijn BHB-spiegels regelmatig met een vingerprikje en ik zit op 0,3 tot 1 mmol per liter en mijn record is 2,1 mmol per liter als ik 24 uur niets eet. De ketose die men wil bereiken om epilepsie onder controle te houden zit op de 4 à 5 mmol per liter. Je BHB-gehalte komt dan op het niveau van je glucosespiegel. Dat wordt bereikt door het aandeel van vet in het dieet nog veel verder op te hogen en het aandeel koolhydraten nog strikter te beperken. In het begin kreeg ik veel weerstand als ik het over keto had, omdat mensen die strikte ketogene therapie voor ogen hadden.’

Sijpkens adviseert therapeutische koolhydraatbeperking

‘Daarom noem ik wat ik voorschrijf niet meer een ketogeen dieet, want dat klinkt te extreem. Ik noem het liever ‘therapeutische koolhydraatbeperking’. Bijna nog belangrijker dan dat, is de beperking van plantaardige oliën omdat die inflammatoir zijn. Voor mijn patiënten noem ik het ook een leefstijlinterventie omdat ik het ook over slaap, stress en lichaamsbeweging heb.’

Wat zijn de voordelen van milde voedingsketose?

‘Het je veel beter voelen staat op nummer één. Geen honger hebben is een hele belangrijke. Meer energie, betere sportprestaties, minder pijnklachten. Je blijft ook veel gemakkelijker op een goed gewicht. Je hebt geen last van sterke schommelingen van de bloedsuikerspiegel. Als mensen zouden weten hoe goed zij zich zouden kunnen voelen, dan zou iedereen het ketogeen dieet als het normale voedingspatroon gaan beschouwen.’

Maakt het lichaam altijd een beetje ketonen aan, ook als je ‘normaal’ eet?

‘Je moet eigenlijk beginnen bij de geboorte. Kinderen komen ter wereld in voedingsketose. Moedermelk bevat veel middellange keten vetzuren die snel in ketonen omgezet worden door de lever. In feite leren wij die vetverbranding af, afhankelijk van de hoeveelheid koolhydraten en eetmomenten.’

‘Er zijn een heleboel factoren die daar een rol bij spelen. Je kunt vrij gemakkelijk weer enige ketose bereiken door te vasten. Bij sommigen, maar lang niet bij iedereen, kun je al ketonen meten na twaalf uur achterelkaar niet eten. Dat kun je bereiken na een nacht slapen als je na het avondeten niets meer snackt. Als je dat vasten wat verder oprekt naar bijvoorbeeld zestien uur door het ontbijt over te slaan, dan wordt de kans op ketose nog weer wat groter. En als je dat combineert met inspanning, dan kom je nog gemakkelijker in ketose. Veel mensen zijn ongemerkt even in ketose. Als je bijvoorbeeld door een griep minder eet, kun je ketose hebben. Het is dus een heel normaal fysiologisch proces.’

‘We moeten weer een hybride motor worden’

Dat ‘afleren’ van de vetverbranding, komt dat doordat er bepaalde typen enzymen en receptoren verminderen?

‘Ja, op mitochondriaal niveau. Dat afleren gebeurt door het eten van industrieel bewerkte voeding, waardoor we altijd glucose als energie hebben. Daardoor is er geen behoefte meer aan ketonen als bron van energie. Dus de truc is weer als een hybride motor te worden, die naast glucose ook gemakkelijk vet verbrandt. Dat betekent dat je jezelf de vetverbranding weer aanleert. Je moet dan eerst die ketonenvorming opgang zien te krijgen. Dat gaat vrij gemakkelijk zoals ik net gezegd hebt. Maar vervolgens moet het lichaam beter met die ketonen leren omgaan.’

‘Dan zijn het receptoren voor ketonen die worden opgereguleerd en vooral de mitochondriale verbranding die beter afgesteld wordt. Dat noem je de fase van de ketoadaptatie. Die duurt een paar weken tot een paar maanden. Je lichaam kan zo tot een jaar steeds beter worden in het benutten van ketonen. Je verbranding wordt steeds efficiënter als je koolhydraten weglaat en het aantal eetmomenten laag houdt. Je insulinespiegel is dan laag, dat is echt een voorwaarde om die vetverbranding opgang te brengen en die voedingsketose te bereiken.’

Kun je dat alleen met een ketogeen dieet bereiken, of kom je er ook met een normaal voedingspatroon waarbij je drie keer per dag eet, niet te veel suikers gebruikt en voldoende beweegt?

‘Een enkeling komt er dan bij in de buurt, maar over het algemeen genomen heb je om het lichaam te trainen een striktere koolhydraatbeperking nodig die wat langer aanhoudt. Want anders kan het lichaam telkens zeggen: ‘Ik hoef de efficiënte niet op te voeren omdat er toch telkens wat koolhydraten langskomen.’ Dan gaat ook insuline omhoog, en insuline stopt de vetverbranding. Ik meet bij mijn patiënten altijd de insulinespiegel. Er zijn maar heel weinig mensen die zelfs nuchter een heel goede, lage insulinespiegel hebben. Dat betekent dat de meesten zelfs als ze een tijdje niet gegeten hebben toch nog op die glucoseverbranding leunen en niet getraind zijn in vetverbranding.’

Ketonen verdwijnen snel uit het bloed

Twaalf uur niets eten is voor de meeste mensen niet voldoende om in ketose te komen?

‘In een heel lichte mate. Als je het zou meten dan zie je een niveau van 0,2 à 0,3. Vanaf 0,5 mmol per liter en hoger zit je eigenlijk pas echt in ketose. Dat haal je alleen per uitzondering na twaalf uur vasten.’

Hoe lang profiteert het lichaam van de ketonen die na twaalf tot zestien uur vasten in je bloed zitten, als je daarna weer koolhydraatrijk gaat eten?

‘Je bent ze vrij snel weer kwijt. Het ligt eraan in hoeverre je geadapteerd bent. Dat is zo belangrijk. Je kunt allerlei testen doen om te kijken of iemand die normaal eet ketose haalt, maar dan krijg je niet altijd die diepgang van voedingsketose en ben je het ook snel weer kwijt. Met dit aspect wordt in studies ook te weinig rekening mee gehouden waardoor resultaten soms tegenvallen. Het fraaie is dat als je een ketogeen dieet meer dan een aantal weken goed volhoudt, zeker als je het maanden volhoudt, dat je het omgekeerde krijgt. Dan ben je altijd in voedingsketose en blijft de vetverbranding mooi opgang. In het beste geval moet je dan moeite doen om die voedingsketose weer kwijt te raken.’

‘Ik doe het zelf nu twee jaar. Ik heb alle dagen gemeten of ik in ketose was. Een paar keer heb ik doelbewust bier gedronken en bitterballen en taart gegeten. Dan was ik één of twee dagen uit ketose, maar met even wat vasten en koolhydraatbeperking was ik er zo weer in. En nu ben ik er bijna niet uit te krijgen. Vorige week heb ik bij wijze van test een zak met melkchocolaatjes gegeten, maar ik bleef gewoon in ketose.’

‘Nu eet ik af en toe een paar spelt boterhammen of zuurdesem boterhammen en blijf dan gewoon in ketose. Ik zou dagelijks weer een sinaasappel kunnen nemen zonder uit ketose te raken. Afgelopen weekend heb ik een stamppot gegeten, maar de ketose bleef onverminderd. En daarmee, en daar gaat het om, de voordelen daarvan. Want mensen hebben geen idee hoeveel beter zij zich kunnen voelen, als je je lichaam hebt getraind in die vetverbranding.’

‘Je hoeft helemaal niet te ontbijten’

Bij koolhydraatbeperking vragen veel mensen zich af wat ze moeten ontbijten, want brood en pap zitten zo in ons systeem.

‘Niets! Dat is een heel snel antwoord. Je hoeft helemaal niet te ontbijten als je ‘s avonds een goede maaltijd hebt gehad. Een stukje vlees, een stukje vis, want dat verzadigt het beste. Bij mij is dat bijvoorbeeld makreel of zure haring, dan hoef ik overdag verder niet aan eten te denken, zo goed verzadigt dat. Als ik ochtends opsta denkt mijn lichaam totaal niet aan ontbijt. Als ik dorst heb, neem ik een  kopje koffie en dan ga ik pas weer lunchen. En als ik daar geen tijd voor heb,  sla ik de lunch over en wacht ik tot het avondeten. Dan heb je ‘OMAD’: One Meal A Day. Dat gaat moeiteloos. Op het moment dat je lichaam in die vetverbrandingsmodus staat, levert het energie van binnenuit vanuit de vetreserves. Precies waarvoor het allemaal bedoeld is. In het begin kun je dat was boosten met MCT-olie, want dat bevat fantastische vetzuren.’

MCT-olie bestaat uit verzadigde vetten die…

‘…Daar gaat het helemaal mis, want mensen denken dat verzadigd vet slecht is. En dat onverzadigd vet goed is. On-zin! Dat is de grootste mislukking van de voedingswetenschap van de afgelopen vijftig jaar  – daar kun je beter een apart artikel aan wijden. Het is precies andersom, het zijn de plantaardige oliën die veel omega 6-vetzuren bevatten zoals linolzuur die schadelijk kunnen zijn. Die geven ontstekingen in het lichaam, die geven overgewicht, die zijn het schadelijkst als je ze niet in de juiste verhoudingen binnenkrijgt.’

‘De verzadigde vetten uit vlees, vis, kokosolie, avocado en olijven zijn hartstikke gezond. In kokosolie zitten die medium chain triglyceriden (MCT’s), middellange ketens van die vetzuren, die de vetverbranding boosten. Dat vet wordt heel gemakkelijk opgenomen. Het wordt direct naar de lever getransporteerd en in de lever worden er meteen ketonen van gemaakt. En als je je vetverbranding al een beetje hebt aangezet door koolhydraatbeperking, dan krijg je een synergie met die MCT-olie. Dan geef je de vetverbranding nog even een extra zetje om het allemaal goed te onderhouden.’

Sijpkens streeft metabole flexibiliteit na

‘Je kun dan ook makkelijker één keer per week weer wat koolhydraten nemen. Sommige mensen voelen zich daar beter bij. Zelf heb ik nog nooit gemerkt dat ik koolhydraten moet nemen om me beter te voelen, ook niet voor sportprestaties. Maar sommige mensen hebben daar toch één keer per week behoefte aan, misschien ook uit psychologische overwegingen. De term ‘metabole flexibiliteit’ is van toepassing. Want dat is het mooie aan het lichaam dat als een hybride motor gemakkelijk tussen vet- en glucoseverbranding kan schakelen. Dan is het helemaal geen probleem als je af en toe eens wat aardappelen of fruit eet, omdat je metabool flexibel bent geworden.’

Het dieet bij epilepsie bestaat soms voor 90 procent uit vet. Eet u extra vetten?

‘Niet extra, ik doe er nooit extra vet bij. Ik ben meer van lever gaan houden, vette vis probeer ik twee keer per week te doen, eiergerechten met mooie eieren die ik bij de boer haal. Dat is ook een fantastische bron van vetten. Yoghurt, van die Jersey-yoghurt met caseïne A2; daar kan het lichaam veel beter tegen, dan heb je minder inflammatie. Dat is een heel ander onderwerp: dat veel mensen niet goed tegen koemelkproducten kunnen. Je kunt dan helemaal geen zuivel nemen of alleen af en toe wat geiten- of schapenkaas. Voor melk en melksuikers geldt een beetje hetzelfde : volle melk van de Jerseykoe.’

‘Het is nogal individueel of het wel of niet verdraagt. Maar mensen weten dat niet. Ze voelen zich moe, hebben astma, huidklachten. En hun dokter maakt de koppeling niet met het voedingspatroon en dan zijn ze afhankelijk van medicijnen. Terwijl ik nu zoveel voorbeelden zie van een leefstijlinterventie, met name voedingsverbetering, waarbij je enorme verschillen kunt maken en allerlei ziektebeelden kunt omkeren. Zeventig procent van de chronische ziektes – en dat is een voorzichtige schatting – is vermijdbaar als je van jongs af aan de ketoleefstijl op een gezonde manier aanleert. Daar word je als dokter natuurlijk vrolijk van.’

De meeste dokter deinzen terug voor het ketogeen dieet

‘Ik ben hier in Den Haag twee jaar geleden mee begonnen en bij elke patiënt komt dit naar voren. Via die patiënten bereik je de families en dan gaat het als een lopend vuurtje door de stad. Mensen voelen zich zoveel beter. Maar wij zijn zo aan het polderen in Nederland. Ook de meeste dokters zeggen dat een beetje koolhydraatbeperking goed is, ‘maar zeker niet te extreem, want dan mag je niks…‘ Maar dan krijg je niet eens half werk, dan werkt het gewoon helemaal niet. Keto werkt pas als je het goed doet. Maar daar is iedereen te bang voor. We zitten in zo’n angstcultuur, poldercultuur, dat men denkt dat je dat mensen niet kan adviseren.’

Dat komt omdat het mediterrane dieet zo’n beetje de gouden standaard is voor gezond eten – en dat is niet ketogeen.

‘Nee, maar het mediterrane dieet hier in Nederland is niet het mediterrane leven waar mensen in zuid-Italië wel bij varen. Als je pasta gaat eten van slecht tarwemeel, wat heel snel in suiker wordt omgezet … Als je dat als basisvoedsel gaat zien omdat dat mediterraan is, dan kom je nooit in ketose en dan heb je grote kans dat je chronische ziektes ontwikkelt omdat je insuline te hoog blijft. Dan kan het wel mediterraan zijn, maar dan is het niet goed voor je.’

U vindt dat iedereen permanent in ketose moet zijn.

‘Nou, niet moet. ‘Het gaat er ook om: Wat zijn je uitgangswaarden? Wat zijn je klachten? Wat wil je bereiken? Heel veel mensen zijn te zwaar en willen afvallen. Het gaat er dan om dat je duurzaam een laag gewicht houdt. Dan is het heel erg instrumenteel om strikt die koolhydraten te beperken zodat je in voedingsketose komt. Je kunt er dan wat MCT olie bijdoen, dat kost helemaal niet zoveel calorieën. Ik doe het nu ook bij mensen met een hoge bloeddruk.’

Veel mensen zijn verslaafd aan industrieel bewerkte voeding

Maar er zijn mensen die prima wegkomen met een veganistisch dieet met veel koolhydraten. Die hebben geluk omdat ze insulinegevoelig zijn. Die hebben geen reden om ketogeen te gaan eten, die kunnen bij wijze van spreken honderd worden zonder chronische ziekte. Maar het is wel een minderheid die daar een heel leven mee wegkomt. En als je industrieel bewerkte voeding eet zoals we nu gewend zijn geraakt, dan wordt de kans heel groot dat je vroeg of laat op de koffie komt.’

‘Je hebt dan vaak al jaren subklinische schade, schade zonder dat mensen het weten. Bij de herstelwerkzaamheden die dan nodig zijn, zijn die ketonen heel erg instrumenteel. In die gevallen zou ik het mensen aanraden. Maar we hebben een boterham- en aardappelcultuur die dat in de weg staat. Als je je daar verder in verdiept, kom je uit bij de processed food addiction, de verslaving aan vetten, zout en suikers die in de kant-en-klaar producten zitten. Die net als sigaretten op het dopaminesysteem werken, wat steeds weer een terugverlangen naar die producten oplevert. Dat is de reden waarom mensen zeggen dat het niet vol te houden is. Als je zo’n psychologische factor ook meeneemt en behandelt, dan is een ketogeen dieet heel goed vol te houden.’

Hoe vinden de mensen in uw omgeving het dat u het ketodieet volgt?  Familie, vrienden… 

‘Ook daar gaat het als een lopend vuurtje. Het begon met mijn moeder: die is met haar diabetesmedicatie terug naar één middel en heeft een betere glucosespiegel. Geestelijk doet het haar ook goed, want op haar 87^ste valt ze nu veel minder in herhaling. Zij neemt ook elke keer wat MCT-olie. Een zus van mij heeft haar hele leven geworsteld met overgewicht en is in een half jaar tijd met koolhydraatbeperking twintig kilo afgevallen. Mijn buurvrouw is ook afgevallen en bovendien van haar artrose afgekomen. Mensen in de directe omgeving die dit snappen en er lol in hebben om dit samen met huisgenoten te doen, die zweren erbij.’

‘Ik ben een aantal kilo afgevallen’

Die ervaren het niet als moeilijk en ingewikkeld? Van alles en nog wat moeten afzien…

‘Integendeel, het is een verrijking. Je kunt ’s avonds heerlijk eten, een volle maaltijd, want je hoeft helemaal niet bang te zijn voor wat meer calorieën. De volgende dag kun je altijd nog gaan vasten. Dat vastengevoel geeft extra energie waar ik ook als professional veel beter op functioneer. Ik sport veel beter. Ik ben een aantal kilo afgevallen. Ik word volgende week zestig, maar ik ben veel gezonder dan toen ik veertig was en 104 kilo woog.’

Hoe vaak vast u?

‘Heel simpel: ik sla vrijwel altijd het ontbijt over. Alleen in het weekend neem ik ‘s ochtends wel eens een yoghurtje, meer uit gezelligheid dan dat het nodig is. Een of twee keer per week sla ik ook de lunch over. Dan vast je zo’n beetje twintig uur. En na het avondeten en ook na het sporten neem ik nooit meer iets te eten. Alleen een kopje thee. Dat heet periodiek eten of intermittent fasting. Dat gaat hand in hand met keto. Die twee horen onomstotelijk bij elkaar en maken het elkaar makkelijk. Met MCT-olie heb je er nog een derde speler bij die het je nog makkelijker maakt. Ik neem een of twee keer per dag een theelepeltje MCT-olie in de koffie, met het idee dat ik daarmee mijn voedingsketose op een hoger plan breng.’

Hersenwetenschappers steeds weer verrast door effecten van ketose

Het lijkt erop dat ketonen dementie kunnen tegengaan.

‘Ja, het ketogeen dieet kan waardevol zijn voor die grote groep patiënten met neurodegeneratieve ziekten. Parkinson, alzheimer, dementie. Dat is mijn vakgebied niet, maar ik zie dat daar veel onderzoek mee wordt gedaan en dat onderzoekers in dat veld elke keer weer verbaasd zijn over hoe effectief die ketose is. Het is elke keer nog mooier dan ze hadden verwacht. Maar het effect is individueel verschillend. De een reageert er beter op dan de ander en je kunt er echte alzheimer niet mee omkeren. Maar in de vroege fases kan het wel wat doen. Wat we daar uit moeten leren is dat mensen van middelbare leeftijd die tot nu toe hun leefstijl maar zo, zo hebben aangepakt, over zouden moeten stappen op voedingsketose ondersteund door MCT-olie. Om alzheimer nog veel beter te voorkomen. Als dat kwartje valt, dan wordt het ketogeen dieet het nieuwe normaal.’

In een Amerikaanse studie werd het effect op hersenfuncties vergeleken van een ketogeen dieet met een supplement met ketonesters. Door het ketogeen dieet verbeterde hersenfuncties na een week, door het supplement na een half uur.

‘Dat komt omdat de hersenen de voorkeur geven aan ketonen als brandstof boven glucose. Op het moment dat er ketonen aanwezig zijn, wordt daar dankbaar gebruik van gemaakt. Daar kun je meteen een voordeel van merken. Je kan dat zien als een energie boost. Ook voor lichamelijke inspanning. Wielrenners, sportprestaties, daar wordt het ook voor gebruikt. Het innemen van ketonesters is een moderne vorm van doping.’

‘Maar het is mooier als je met een gezond dieet voedingsketose bereikt en onderhoudt. Dat is natuurlijk ook goedkoper. Daar waar dat maar half, half lukt, bijvoorbeeld bij mensen met beginnende dementie, kunnen MCT-olie of ketonsupplementen een waardevolle aanvulling zijn. Mensen voelen die cognitieve achteruitgang vaak zelf aan, die merken dat de radartjes niet meer zo goed lopen en het geheugen wat anders wordt. Dat is het moment om het lichaam aan te leren om op vetverbranding over te gaan. Als je wat meer verankerd bent in dat voedingspatroon, dan kunnen MCT-olie of – als je het kan betalen – die ketonesters of -zouten een meerwaarde hebben.’

Lees hier meer over de leefstijlgeneeskunde van Yvo Sijpkens

Foto: Leon Gerards

E-gids met de nieuwste adviezen!

In deze praktische E-gids staan de nieuwste adviezen om je hersenen in topvorm te houden met natuurlijke methoden en middelen. De wetenschappelijke ontwikkelingen gaan snel; zodra er een nieuwe manier is ontdekt om je brein tegen veroudering en ziekte te beschermen, wordt de gids geactualiseerd. Als je een account op deze site hebt, kun je altijd over de laatste versie van BESCHERM JE BREIN beschikken. Zo blijf je honderd procent up to date en loop je geen belangrijke nieuwe adviezen meer mis.

€ 5,95 BESTEL NU